Około stu już odbytych spotkań i jeszcze mniej więcej pięćdziesiąt wpisanych do kalendarza. Bierze udział w co drugim. Koniec końców dla Alberto Savorany oznacza to, że na samej tylko scenie spotkał prawie dwieście osób: biskupów i dziennikarzy, przedsiębiorców i wykładowców, polityków i różnych ludzi. Wszyscy wciągnięci w konfrontację swojego życia z Vita di don Giussani.

Książka ukazała się rok temu. Tournée rozpoczęło się prawie od razu. I wypełniło się faktami oraz spotkaniami, które dla Alberto są zaskakujące. „Poczynając od przed-faktu, za który jestem wdzięczny księdzu Carrónowi. Kiedy pod koniec 2013 roku przekazałem mu ostateczny plik, powiedziałem, że w tym momencie, po ukończeniu książki, bardzo chciałbym zniknąć, ażeby na pierwszym planie znalazł się ksiądz Giussani. Nie skończyłem jeszcze zdania, kiedy dotarła do mnie jego enta z kolei korekta: «Nie wywiniesz się tak łatwo! Bez ciebie nie byłoby tej książki». I być może odczytując na mojej twarzy jakąś oznakę pychy, dodał: «Zobacz, to nie jest osąd moralny, ale fakt. Dlatego, przykro mi, ale nie możesz uniknąć opowieści o tym, co znaczyło dla ciebie ponowne spotkanie z księdzem Giussanim, praca nad jego życiem»”.

Co takiego wydarzyło się w ostatnich miesiącach?

O wiele więcej niż mogłem sobie wyobrazić. Coś przeczuwałem, widząc wpływ, jaki książka miała na mnie. Ale nie coś takiego.

W jakim sensie?

Nie znalazłem ani jednego rozmówcy, który w jakikolwiek sposób by się zdystansował. Zdumiewała mnie powaga, z jaką dokonywali porównania. Co więcej, przeczytali – to nie żaden pewnik w przypadku tomu liczącego 1350 stron. Wszyscy przychodzą z książką pełną żółtych karteczek post-it, zaznaczeń, stronic wypełnionych notatkami. Widziałem ludzi, dla których na kilka tygodni ksiądz Giussani stał się towarzyszem. Następnie zdumiewa mnie to, że wszyscy mówią o nim w czasie teraźniejszym, właśnie takiej formy czasowej używają. Jest to znak, że nie wspominają zmarłego, ale spotykają kogoś żywego. Trzecia sprawa: wszyscy w jakiś sposób zapamiętują jakiś fakt z życia księdza Giussaniego, jakąś jego troskę, jakieś znaczące sformułowanie, jako coś, co ma on do powiedzenia ich życiu teraz. Chodzi o menadżerów, urzędników sądowych, kapłanów… Niemalże mimowolnie podczas lektury zaczynają robić notatki, ponieważ ksiądz Giussani zadaje pytania. I zmusza do zastanowienia się nad sobą, nie daje spokoju.

Możesz podać jakiś przykład?

Nie wiem… Giovanbattista Tona, urzędnik sądowy do spraw mafii, który mówi: „W czynieniu sprawiedliwości przychodzi z pomocą napomnienie księdza Giussaniego: Chrystus nie przyszedł po to, by rozwiązywać problemy związane z kwestią sprawiedliwości, ale by wprawić serce człowieka w taki stan, bez którego sprawiedliwość mogłaby wyrastać z tego samego korzenia co niesprawiedliwość”. Albo Paolo Zaccarelli, odpowiedzialny za zasoby ludzkie w wielkiej spółdzielni pracy, który pozostaje pod wrażeniem „księdza Giussaniego stawiającego wszystko na osobę”, on, który ma do czynienia z osobami, kształceniem, wychowaniem. Czy też Luciano Violante z Padwy, wspominający zdanie, które poruszyło go najbardziej: „Rozwiązanie problemów, przed którymi stawia życie każdego dnia, «nie dokonuje się bezpośrednio w konfrontacji z problemami, ale poprzez zgłębienie natury stawiającego im czoła podmiotu». Innymi słowy, «szczegółową kwestię rozwiązuje się, pogłębiając istotę»”. A mówi to jako były komunista, który stawiał wszystko na rozwiązywanie „poszczególnych problemów”.

Skąd, Twoim zdaniem, bierze się ta gotowość do tego, by nie rozprawiać nad „kulturalnym zagadnieniem”, ale by się zaangażować?

Powody są dwa. Po pierwsze: wszystkie te osoby mają bardzo żywe poczucie własnego człowieczeństwa, pojmowanie dramatyczności ludzkiej kondycji. A więc pojawia się zainteresowanie, ciekawość pochwycenia każdego, kto tylko miałby coś do powiedzenia na ten temat, mógłby coś wnieść. I w wielu przypadkach wyjątkowe jest to, że znajdują to w księdzu Giussanim, w obliczu lat, w których CL było przedmiotem, przede wszystkim w mediach, wcale nie pozytywnych kampanii. Drugim jednak powodem jest przełom, jaki nastąpił w związku z artykułem księdza Carróna, opublikowanym na łamach dziennika „La Repubblica” 1 maja 2012 roku, w którym skupił się on na naturze charyzmatu, nie rezygnując z historycznego osądu możliwych błędów, niewierności, redukcji. Tam zrodziła się powszechna otwartość, dzięki której cała krytyka pod adresem Ruchu, interesy i polityka nie przeszkadzają w doświadczeniu pobudzenia ciekawości.

Mówisz to, ponieważ słyszałeś kogoś, kto mówił o tym wprost?

Wiele osób. Od Gianniego Riotty, by nie być gołosłownym, który z pojawieniem się księdza Carróna wiąże początek ożywienia oraz „konieczności zastanowienia się nad korzeniami Ruchu”, po Ezia Maura z Florencji. Po tym jak przypomniał serię krytycznych uwag, które on i jego gazeta skierowały pod naszym adresem w ciągu wszystkich lat, w pewnym momencie przerwał i powiedział: „Trzeba jednak przyznać, że dwa lata temu ksiądz Carrón dokonał przełomu swoim artykułem”. To nie jest rzecz bez znaczenia.

Czy możliwość rozmowy na takim poziomie konfrontacji z tak wieloma osobowościami, ludźmi z różnych środowisk, nie pomaga zrozumieć, co znaczy być „obecnością”?

Wiesz, wiele wspólnot CL podeszło poważnie do tego, co sam ksiądz Carrón powiedział rok temu: „Nie robimy propagandy naszemu założycielowi, ale reklamę teraźniejszemu faktowi”. Jest to okazja dla nas samych. A widać to w trosce, z jaką organizowane są spotkania, albo w sposobie, w jaki zostają wybrani rozmówcy: to nie są osoby schlebiające nam, ale przede wszystkim znane postacie w mieście, także niemające nic wspólnego z chrześcijańskim doświadczeniem. Pierwszy kontakt prawie nigdy nie polega na zaproszeniu: „Proszę przyjść i zaprezentować”, ale: „Daję panu tę książkę, proszę spróbować ją przeczytać, a potem mi pan odpowie”. To doprowadziło do serii spotkań z osobistościami, które wydawały się odległe, a nawet wrogie.

Także tutaj proszę o przykłady.

Piero Colaprico, piĂłro „La Repubbliki”, jedno z najbardziej krytycznych, jeśli chodzi o pewne polityczne wydarzenia, w ktĂłre wciągnięty został Ruch. Posłał on swoje dzieci do jednej ze szkół prowadzonych przez ludzi z CL. Po zajęciach wracały one do domu zadowolone, wtedy teĹź zaczął się zastanawiać nad Ruchem, ktĂłry dotąd wyobraĹźał sobie jako centrum władzy i przeróşnych konszachtĂłw. Potem przeczytał książkę i powiedział: „Muszę ponownie zastanowić się nad wizerunkiem księdza Giussaniego, jaki sobie stworzyłem. Nie tylko nie szuka on władzy, ale jest przeciwny władzy. Jest przeciwny redukcji”. Po czym opowiedział o swoim spotkaniu z księdzem Giussanim, co wywołało powszechne zdumienie. Zadziwiające. TakĹźe on lojalnie porĂłwnał się z tekstem i pozwolił, by coś się w nim poruszyło. To samo zrobił Antonio Ramenghi, dyrektor dziennika „Mattino di Padova”, ktĂłry zaczyna, mĂłwiąc: „Od razu chciałbym wyjaśnić, po ktĂłrej stronie stoję, jestem wiernym wyznawcą doktryny Dossettiego. Teraz jednak powiem wam, dlaczego czytając książkę, odkryłem, Ĺźe ksiądz Giussani jest święty”.

Znak, Ĺźe w tym, kto podjął ryzyko zaproszenia tych osĂłb, wydarzało się to samo: pragnienie grania w otwarte karty, świadomość tego, Ĺźe problem polega na tym, „jak Ĺźyć”, a nie „kto ma rację”. Być moĹźe takĹźe większa świadomość tego, czego się doświadcza…

Właśnie tak. Okazja do publicznej prezentacji zmusiła nas do skoncentrowania się w pewien sposób na tym, co Ojciec Święty nazywa nieustannie istotą. By zaprosić „przeciwnika” politycznego czy też ideologicznego, musisz być pewny, że przynosisz mu coś, co dla ciebie jest istotą. Nie dyskurs, ale doświadczenie, jakim żyjesz i które chcesz współdzielić. Jest to także powód, dla którego ten, kto przychodzi zaprezentować książkę, przychodzi w pewien sposób rozbrojony, bez poczucia przymusu albo obowiązku przedstawienia krytyki czy też polemicznych obserwacji w celu wyjaśniania, „po której stronie stoi”. Jest to odkrycie interesujące samo w sobie. Ze względu na które ktoś taki jak Virginio Merola, burmistrz Bolonii, wobec dwóch tysięcy osób obecnych na Piazza Maggiore wzruszył się: „Także dla kogoś takiego jak ja, kto nie posiada niczego innego poza pewnością co do wątpliwości, decydujące jest rozumowanie księdza Giussaniego na podstawie konkretnego doświadczenia. Musimy zachować je w sercu, by nie zanegować nadziei, że możliwe jest szczęśliwe życie. Poszukajmy go razem, jeśli wyrazicie na to zgodę”. Coś, co przyprawia o dreszcze. Albo Sergio Gambini, były deputowany Partii Demokratycznej z Rimini, który zawsze uważał ludzi z CL i Meeting za wrogów, proszący o to, by mógł „przejść z nami kawałek drogi”. Bez rezygnowania z jakiejkolwiek części własnej historii, ale dostrzegając możliwość.

A Ty? Co Tobie przychodzi na myśl wobec tych faktów?

W Bolonii, na przykład, ja rĂłwnieĹź się wzruszyłem, myśląc o księdzu Giussanim, kiedy trafił do Recanati, by mĂłwić o „swoim przyjacielu Leopardim”. Powiedział on wtedy, Ĺźe nigdy wcześniej by nie pomyślał, Ĺźe mogło zdarzyć się coś takiego, i czuł się tego niegodny. No cóş, w moim przypadku było tak samo. Nigdy nie pojawiam się na prezentacjach z gotowym wystąpieniem – w rzeczywistości reaguję na to, co się dzieje. PoniewaĹź rozumiem, Ĺźe w tym momencie coś się wydarza. Ukazują mi się aspekty, ktĂłrych nawet ja sam nie dostrzegałem wcześniej podczas pisania książki, opowiadając o pewnych wydarzeniach. Pozwalają mi lepiej zrozumieć ich wartość. By pozwolić się jednak zaskoczyć, trzeba nauczyć się tej otwartości, o ktĂłrej mĂłwił ksiądz Giussani. W przeciwnym razie pod koniec spotkania moĹźe dojść do tego, Ĺźe ktoś podejdzie do sceny i powie ci: „Tak, wszystko pięknie. Ty nie wiesz jednak, kim on jest, skąd pochodzi…”.

Co na to odpowiadasz?

Że nie wiem i że nie interesuje mnie to, ponieważ mnie zależy na tym, co tam usłyszałem. A wtedy tamta osoba dała mi świadectwo prawdy. Tak jak to było w przypadku księdza Giussaniego, który opowiada: „Były dzieci z czwartej klasy gimnazjum, czyniące uwagi, wobec których otwierałeś ze zdumienia usta. W tamtym momencie to ja byłem uczniem i notowałem. Oni byli dla mnie autorytetem”. Jeśli on uczył się od 14-letniego chłopaka, dlaczego ja nie mogę uczyć się od urzędnika sądowego, burmistrza, polityka? Nie potrzebuję przeprowadzać samokrytyki, by pozwolić się zaskoczyć faktem, kiedy mówi coś prawdziwego.

Który epizod z życia księdza Giussaniego ma najbardziej zadziwiający wpływ na tego, kto o nim czyta?

ZauwaĹźyłem, Ĺźe bardzo porusza opowiadanie o przełomie w jego Ĺźyciu, o „pięknym dniu”, w ktĂłrym Gaetano Corti wyjaśnia Prolog Ewangelii świętego Jana, a on pojmuje, Ĺźe proroctwo Leopardiego urzeczywistniło się juĹź 1800 lat wcześniej. Ludzie pozostają pod wielkim wraĹźeniem, gdy podkreślam, Ĺźe dla księdza Giussaniego jest to początek dramatu Ĺźycia – zamiast zaspokoić pytanie, pozwala mu się rozognić. Zazwyczaj wydaje się, Ĺźe najpierw ktoś poszukuje, potem znajduje wiarę i w tym punkcie poszukiwanie się kończy. Kiedy ksiądz Giussani opowiada, Ĺźe od tamtego momentu „chwila nie jest juĹź dla niego banalnością”, Ĺźe jego poszukiwanie się intensyfikuje, ten fakt zdumiewa.

Kto był nim zdumiony?

Na przykład Joseph Weiler, kiedy zarysowuje „filozofię wychowawczą księdza Giussaniego”, daje do zrozumienia, że dla niego ważniejsze jest pytanie od odpowiedzi – ksiądz Giussani znał odpowiedź, ale zdał sobie sprawę, że nie wystarczy powtarzać „Chrystus”. Trzeba, by była to odpowiedź na pytanie. Na pilną potrzebę. Wielka odpowiedź, jaką jest chrześcijańskie roszczenie, może być tylko odpowiedzią na wielki brak. To, że powiedział to wyznawca judaizmu – który oczywiście potem dystansuje się do tego roszczenia – jest bardzo znaczącą rzeczą. Ale także ktoś taki jak Giuliano Pisapia, burmistrz Mediolanu i były uczeń liceum im. Bercheta. Opowiada on, że księdzu Giussaniemu zawdzięcza „odkrycie poczucia solidarności – nauczyłem się go, biorąc kilka razy udział w geście charytatywnym, ponieważ zrozumiałem, że wysyła nas on do Bassy nie tylko po to, byśmy pomagali innym, ale przede wszystkim samym sobie”.

A wpływ na młodych, którzy nigdy nie widzieli księdza Giussaniego?

Dam ci jeden z wielu przykładów: grupa uczniów GS z Modeny w ciągu roku spotyka się na modlitwę Anioł Pański przed szkołą. Jest z nimi także jeden dorosły, który w pewnym momencie proponuje: „Dlaczego nie mielibyśmy czytać codziennie jednej strony z Vita di don Giussani?”. Zaczynają i idą naprzód, coraz dalej… Zbliża się czas wakacji i młodzież mówi nauczycielom: „Chcemy opowiedzieć o tym wszystkim”. I postanawiają zrobić to nie w hotelowej sali, ale na placu Canazei. Prawda jest taka, że młodzieży, która go spotkała, zostaje rzucone wyzwanie w centrum ich człowieczeństwa i zostaje ona wprowadzona w niewyobrażalnie ludzkie doświadczenie.

Czemu jednak przypisujesz tę zdolność księdza Giussaniego do rodzenia teraz?

Prowadzeniu księdza Carróna. Wydaje mi się to najbardziej rzucającym się w oczy faktem. Doświadczenie, jakim każe nam żyć, zwłaszcza sposób, w jaki na nowo przeżywa charyzmat księdza Giussaniego, utożsamia się z jego troskami, z jego własnym doświadczeniem, korektami, zaakcentowaniami, jest to najważniejszy sposób, który pozbawił przede wszystkim mnie, a następnie tego, kto organizuje spotkania, nostalgicznego spojrzenia, skierowanego ku przeszłości. Ponieważ oczywistością jest to, że nie wystarczy czytać albo przeczytać książkę, by móc powiedzieć: „Żyję doświadczeniem”. To może wydarzyć się tylko w fakcie, który ma miejsce dzisiaj. Bez tego książka byłaby wspomnieniem.

Ale co takiego Ty odkrywasz w księdzu Giussanim poprzez te spotkania?

To, Ĺźe jego doświadczenie jest doświadczeniem przemawiającym do wszystkich i znajduje się w zasięgu ręki kaĹźdego, nie potrzeba do tego nadzwyczajnych warunkĂłw. Wystarczy, Ĺźe człowiek posiada minimum człowieczeństwa i pozostaje zaskoczony, Ĺźe coś czyni wyłom. Jest to jedna z najbardziej rzucających się w oczy demonstracji znanego zdania kardynała Josepha Ratzingera, wypowiedzianego na pogrzebie: „Ksiądz Giussani nie przywiązywał do siebie, ale do Chrystusa”. A przywiązując do Chrystusa, nie przestaje rodzić. PoniewaĹź prowadzi do „pragnienia przeĹźycia na nowo swojego doświadczenia”.

A ludzie? Publiczność? Czy opowiesz mi o czymś, co uderzyło Cię po spotkaniu? Reakcja, komentarz…

Było to w jednym z miast na południu. Podczas swojego wystąpienia zauwaĹźyłem pewną panią siedzącą na środku sali po lewej stronie, słuchającą uwaĹźnie, ktĂłra w pewnym momencie zaczęła wyraĹşnie się wzruszać. Miała błyszczące oczy. Zrobiła na mnie wraĹźenie. Pod koniec, kiedy podeszła do mnie, by mi podziękować, powiedziałem jej: „Widziałem, Ĺźe słuchała pani z wielką uwagą”. Na co ona: „Tak, oczywiście. Niech pan sobie wyobrazi, Ĺźe jestem ateistką i nie byłoby mnie tu dzisiaj. Jestem tu tylko dlatego, Ĺźe mĂłj syn ma kolegę, ktĂłry naleĹźy do waszej grupy, to on go tu zaprosił. Dzisiaj rano powiedział mi jednak: „Mamo, nie dam rady tam dzisiaj pĂłjść. IdĹş zamiast mnie”. Nie wiem, dlaczego to zrobiłam, ale przyszłam tylko po to, by go zastąpić. Nie przypuszczałam, Ĺźe spotkam coś takiego. Wszystko to nie mogło wydarzyć się przypadkowo. Dlatego panu dziękuję”. Wieczorem, gdy przechadzałem się po uliczkach miasta, spotkaliśmy się przypadkowo. Powiedziałem jej wtedy: „To takĹźe nie jest przypadek”.

POLECAMY

Filmy wideo z niektĂłrych prezentacji.