Sam dla siebie chyba pozostał zagadką, dla nas pozostaje tajemnicą. Ksiądz Jan Twardowski. Ks. Jan od Biedronki, kapelan warszawskich wizytek, „najstarszy zabytek Warszawy”, jak zwykł o sobie mówić. Napisano o nim wiele. Jest kilka naprawdę bardzo dobrych opracowań monograficznych, między innymi Sulikowskiego i Karwali, jest sporo artykułów i przyczynków. Wszystkie próbują podjąć fonemem popularności poezji ks. Twardowskiego. I oczywiście te same klucze: prostota, humor, dziecięce zaufanie, rewelacyjna pointa, franciszkańska afirmacja życia...

Czy jednak pojęcia te są rzeczywiście kluczami? Wydaje się, Ĺźe bardziej stanowią jakieś wytrychy, w najlepszym wypadku klucze dorabiane. Co zatem otwiera drzwi do twĂłrczości autora „PatykĂłw i patyczkĂłw”? Konia z rzędem temu, kto da odpowiedz jednoznaczną, albo moĹźe właśnie batem tego, kto jednoznaczne odpowiedzi waĹźyłby się dawać. Z jednym pogodzić się najtrudniej: z prostotą. Piszą i mĂłwią o tej prostocie, ktĂłrej wielu nie potrafi dostrzec. Owszem, istnieje ona, nawet bardzo wyraĹşnie, ale to jakby mĂłwić, Ĺźe meble konstruuje się z politury. Prostota w twĂłrczości „Jana od biedronki” jest czymś w rodzaju najbardziej zewnętrznej warstwy, owej politury na niemodnym juĹź meblu. Koncentrowanie się na niej jest nieporozumieniem. Choć sam  Twardowski niejednokrotnie na nią wskazywał, pisząc na przykład „po wiersz tak prosty Ĺźe kaĹźdy zrozumie”. Robił to jednak, Ĺźeby od siebie odwracać uwagę. Tak się przynajmniej zdaje... Pragnieniem kapłana było pozostać niezauwaĹźalnym, przeĹşroczystym, „ być jak tęcza, co sobą nie zajmuje miejsca”. Owszem ubiera on doświadczenie w proste, pospolite i nie wyszukane słowa. Ale doświadczenie, o ktĂłrym mĂłwi właściwie pod tymi słowami ukrywa. Okazuje się, Ĺźe w istocie poezja ks. Jana jest bodaj najbardziej mistyczną w literaturze polskiej i zdecydowanie bliĹźej jej do  św. Faustyny niĹź do kolejki po Nagrodę Nobla. Twardowski zdaje się nigdy nie mĂłwić o Chrystusie jako abstrakcie czy historycznej postaci. Chrystus w doświadczeniu poetyckim jest zawsze osobą Ĺźyjąca, jest wydarzeniem, do ktĂłrego poeta, a właściwie kapłan, pragnie wychowywać czytelnika – odbiorcę. I jeĹźeli juĹź mĂłwić o prostocie tej poezji, to tylko w funkcji pedagogicznej: jako podprowadzenie pod doświadczenie mistyczne, dostępne kaĹźdemu, kto zdecyduje się „zaufać drodze”

Sama „prostota”, o ktĂłrą tak kruszymy kopie, staje w ostrej sprzeczności z prawdziwym „najeĹźeniem” wielu utworĂłw śmiałymi wątkami teologicznymi. ZauwaĹźa się to juĹź w pierwszym, najbardziej „komercyjnym” spojrzeniu na nowatorstwo doświadczenia wiary autora” uśmiechnięty BĂłg. Teologia „uśmiechniętego Boga” jest novum w literaturze polskiej, tak bardzo skłaniającej się ku nie cierpiętnictwu  i doloryzmowi. Wolne od patosu okazuje się nie być wolna od bardzo trudnych kwestii cierpienia, bĂłlu, samotności, niesprawiedliwości czy zła. Odpowiedzi - płynące z doświadczenia a nie ze spekulacji – podkreślamy, okazują się niejednokrotnie śmielsze niĹź spekulatywne dociekania wielu teologĂłw, do ktĂłrych sam Twardowski odnosił się z rezerwą i dobrotliwą ironią. I pewnie sam pewnie uśmiałby się widząc nieporadność piszącego te słowa, ale czy nie odkrywa się ukłonĂłw w stronę apokatastazy w wypowiedziach zmarłego kapłana poety? I znowu, jeĹźeli doszukiwać się w jego poezji apokatastazy to nie dlatego jakoby kamuflował swoje poglądy teologiczne, ale dlatego, Ĺźe takie było jego mistyczne doświadczenie. Trzeba by wszak pamiętać, Ĺźe język poetycki jest zdecydowanie bliĹźszy językowi mistycznemu, niĹź teologiczna dysertacja...

Można by podawać wiele przykładów... Zostawmy je jednak na czas lektury. Nierozstrzygnięte pozostaje wciąż pytanie, jak właściwie tę lekturę otwierać? Propozycję krytyczno-literackie nie dają właściwie żadnej odpowiedzi. Zdaje się, że najważniejszym tropem interpretacyjnym są słowa, które ksiądz Twardowski powtarzał za życia bardzo często, a nawet zamieścił w testamencie: on był kapłanem, nie poetą. Trzeba by zatem czytać spuściznę literacką nie jako zapis doświadczenia estetycznego, ale - jak jest w istocie - jako zapis doświadczenia mistycznego, czy szerzej: jako zapis doświadczenia wiary. Proponuję, by każdy, kto poezję ks. „ Jana od Biedronki” uważa za prostą, przemyślał to, co pisał on o samotności, o cierpieniu Boga, o zbawieniu, niech przyjrzy się wychowawczym wysiłkom kapłana pragnącego pozostać przeźroczystym, by lepiej było widać Zbawiciela...

Przez wiele lat ks. Twardowski był katechetą w szkołach dla dzieci z niedorozwojem umysłowym. Był ich wychowawcą na drodze religijnej wrażliwości, świadkiem i partnerem dialogu, uczestnikiem spotkania z Ojcem, który kocha, a kochając pozostaje uśmiechnięty, choć przecież cierpi razem ze swoim stworzeniem.

Może dzieło ks. Jana zrozumiemy dopiero wtedy, gdy staniemy się równi dzieciom, które prowadził do Chrystusa. Może trzeba biedną, logiczną głowę bardziej przyłożyć do serca łobuza i zacząć ufać jak dziecko. I pragnąć świętości, bo tylko ze świętości rodzi się rozumienie świata.

Zduńska Wola, 1 lutego 2006 r., w przeddzień pogrzebu ks. Jana